Omschrijving
Natuurderij KeizersRande, een biologisch-dynamisch melkveebedrijf met een publieke en educatieve functie, is gepositioneerd op de overgang van hoge naar lage uiterwaarden van de IJssel boven Deventer. Een uitzonderlijke landschappelijke locatie, waarbij architectuur en landschap nadrukkelijk integraal zijn ontworpen.

KeizersRande vormt een uitbreiding op het historische, bovendijks landgoed Nieuw Rande, verbonden d.m.v. een zichtas. In het project staan duurzame landbouw, landgoedontwikkeling en natuur- en waterbeheer met elkaar in verbinding. Uitgangspunt was het inrichtingsplan voor de hoge uiterwaarden - van VPXDG landschapsarchitecten - als onderdeel van het rijksprogramma Ruimte voor de Rivier.

Het erf van de Natuurderij is ontworpen als een terp, die bestaat uit drie terrassen met verschillende hoogten (6,5m, 7m en 7,4m) om bij alle waterstanden doorstroming in de uiterwaarden te garanderen. Delen van het erf zullen af en toe onder water komen te staan, maar het bedrijf moet kunnen blijven draaien en de woning toegankelijk blijven. Het erf is daartoe ommuurd door een betonnen keerwand, die vanuit het bos oploopt tot 3m aan de IJsselzijde.

Naast de kernactiviteiten van het boerenbedrijf stimuleert het educatie en recreatie. Vanaf de IJssel manifesteert de Natuurderij zich als een landgoedhuis met een representatieve voorkant. Aan het voorerf liggen de schone functies: het woonhuis, de ontvangst- en publieksruimten.
Hoogtepunt is het publiektoegankelijke balkon aan de IJssel met een luie trap die ook als bank kan functioneren. Twee monumentale alleeën met bomen worden aangelegd, die bezoekers en wandelaars door het uiterwaardenlandschap naar de trap leiden. Op het middelste deel van het erf staat de stal (als apart volume) en op het achtererf aan de provinciale weg wordt gewerkt. De hoogteverschillen zijn tevens ingezet om een duidelijke scheiding tussen de privé en publieke delen aan te brengen.

Beeldbepalende elementen van het gebouw zijn het dak en het erf. Met een eenvoudige kap, zichtbare houten constructie en zware plint refereert de Natuurderij aan de voormalige steenfabrieken in het gebied. De ruimte tussen dak en erf verschilt in hoogte, openheid en materialisatie. De herkenbare hoofdvorm is verdeeld in delen met verschillende ritmes en transparantie, waardoor het gebouw zich vanuit het landschap steeds anders presenteert.

Houttoepassingen
Op de locatie waar de terp van de Natuurderij is aangelegd, stond een bosje met voornamelijk eiken met een diameter van 30cm. Om ruimte te maken voor het erf en de toegangsweg is een groot aantal bomen gekapt. Vanuit het streven naar een gebouw dat niet alleen duurzaam zou zijn in beheer, maar ook in de toepassing van bouwmaterialen, is al voor de ontwerpfase (!) het idee ontstaan – en dat tot uitgangspunt geformuleerd –, om de gekapte eikenbomen uit het bos te verwerken in het nieuwe gebouw.

De boomstammen zijn toegepast als draagconstructie voor de kap van het gebouw. Verder zijn de bomen ter plaatse verwerkt tot ruw gezaagde schaaldelen die enerzijds worden toegepast als een ritmisch (winbreek-) lammellenscherm voor de melkveestal en de woning, en anderzijds als gepotdekselde gevelbekleding bij de schuren. Het hout is onbehandeld. Ook de luie publiekstrap, die uitkomt in het uiterwaardenlandschap, is gemaakt van houten planken.

Naast hout wordt er gebruik gemaakt van natuurlijke gevelvullingen met gestapelde strobalen van het land; met deze tijdelijke gevels kunnen nuttige binnenruimten worden gevormd.

Motivatie

Kwaliteit ontwerp
Het gebouw zal zich, waargenomen onder veranderende perspectieven vanuit het landschap, telkens anders aan de beschouwer presenteren. Van een afstand en onder een hoek bekeken doen delen van het gebouw zich als gesloten elementen voor, maar als je het gebouw frontaal nadert, kijk je er dwars doorheen. Het hout bepaalt het ritme, de gelaagdheid en schaal van de twee volumes die samen de Natuurderij vormen.

De verticale lamellen voor de melkveestal en de woning fungeren als windscherm en zorgen voor dynamiek in de gevel. De toepassing is niet alleen esthetisch, de verticale houtdelen beschermen het windbreekgaas van de stal dat achter de lamellen is aangebracht en waarmee de boerin haar vee tegen weersomstandigheden kan beschermen.

Bijdrage aan imago hout
Het hout is afkomstig van dezelfde locatie en laat zien dat lokaal hout zeer geschikt is als bouwmateriaal. Vroegtijdig in het ontwerpproces is deze keuze gemaakt. In de planning kon er daardoor optimaal op worden ingespeeld (het hout is een jaar eerder gekapt om het goed te laten drogen en verzagen).

Daarnaast wil de architectuur van de Natuurderij nadrukkelijk integreren met het landschap; het hout draagt bij aan een kwalitatieve, landschappelijke uitstraling en refereert aan het eeuwenoude gebruik van het materiaal voor (boeren)schuren.

Vernieuwende aspecten en andere bijdragen aan de houtarchitectuur
Heel bijzonder is dat de ruwe boomstammen als constructief element zijn toegepast, dat is nog niet vaak gebeurd. Door middel van moment vaste stalen verbindingen en spandraad zijn ze aan de dakconstructie en op de betonnen keermuur gemonteerd.

Doordat het soort en type hout al voor de ontwerpfase als gegeven vast stond, is de beschikbare afmeting en schaal van de stammen leidend geweest voor het ontwerp met betrekking tot de constructieve eisen en deels de vorm van de volumes. In plaats van wat meestal andersom het geval is: het ontwerp bepaalt de keuze van het hout.

Duurzaamheidsbijdrage
De locatie was zelf leverancier van het eikenhout voor het gebouw. Het gaat niet alleen om het gebruik van inlands hout, maar ook nog eens om hergebruik van locatiespecifiek hout. Voor de bewerking van het eikenhout is een lokale ondernemer ingeschakeld om het ter plaatste te verzagen.

De Natuurderij speelt een actieve rol in het water- en natuurbeheer als rentmeester van het gebied. Ook staat de bedrijfsvoering en de agrarische exploitatie van het landgoed geheel ten dienste staat van de natuur- en landschapswaarden binnen het hele gebied. Daarbij wordt gestreefd naar een gesloten kringloop, waarbij bijvoorbeeld de granen uit de akkerbouw en de grassen van de weidelanden gebruikt worden als voedsel voor de veestapel, die op zijn beurt weer zorgt voor bemesting van het gebied. Het gebruik van het hout van de locatie in het gebouw is eerste actie in deze cyclische visie van ‘Boeren voor de natuur’.

Korte omschrijving activiteiten inschrijver
DAAD Architecten uit Beilen is een bureau voor ontwerp en onderzoek, gericht op realisatie. We werken aan opdrachten van verschillende aard en omvang, maar zijn altijd gericht op de wensen van de gebruiker(s) en de context van het project. DAAD staat voor vernieuwende en eigentijdse architectuur, die voortborduurt op de context en de cultuurhistorische betekenis van de plek.

Website: www.daad.nl