Omschrijving
De nieuwe bibliotheek met een totale oppervlakte van 3.500 m2 (excl. pakeergarage) is gelegen in het centrum van Spijkenisse en ligt op de hoek van een belangrijke doorgangsweg, het centrale marktplein en het tegenoverliggende kerkgebouw. In aanvulling op de boekencollectie en de leesruimtes, biedt de bibliotheek ruimte aan een commercieel programma, kantoren, een auditorium, vergaderruimtes en een tentoonstellingsruimte. Het uiterlijk van de bibliotheek verwijst – zowel in vorm als in materialisatie - naar een traditionele Hollandse boerderij - een herinnering aan het agrarische verleden van Spijkenisse, dat over de decennia verworden is tot een voorstad van Rotterdam.

De bibliotheek is ontworpen om het lezen te promoten. Door de verschillende programma-onderdelen zoals kantoren, vergaderruimtes en auditorium vertikaal te stapelen, ontstaan er brede terrassen van verschillende groottes waarop de boekenkasten zijn gepositioneerd; samen vormt dit een imposante boekenberg. De terrassen worden door middel van trappen met elkaar verbonden en vormen een doorgaande route om de berg heen naar de top, waarvandaan een panoramisch uitzicht over Spijkenisse wordt geboden.

De boekenberg wordt overkapt door een glazen stolp, waardoor het gevoel ontstaat van een bibliotheek in de openlucht. De stolp is een eenvoudige membraam, een bijna onzichtbare envelop die de scherpe kanten van het gebouw afzwakt. De stolp is ook een klimaatgecontroleerde openbare ruimte. Zonschermen (zoals ook gebruikt wordt in kassen) en ventilatie zorgen in de zomer voor een aangenaam binnenklimaat. Om het klimaat in de winter te reguleren is er vloerverwarming, individuele verwarmingselementen en dubbele beglazing. Het klimaatsysteem is een zorgvuldig uitgebalanceerde verzameling van duurzame elementen, die samen een vernieuwend, zeer duurzaam systeem vormen. Vanonder de glazen stolp kijkt de bibliotheek aan alle zijden uit op de omringende straten, waardoor de veiligheid van de openbare ruimte wordt vergroot. Omgekeerd kan men vanaf de straat in de bibliotheek kijken, waardoor mogelijk de nieuwsgierigheid van de voorbijganger gewekt wordt en de bibliotheek nieuwe bezoekers trekt.

Houttoepassing
De Boekenberg heeft de vorm van een grote stolpboerderij. In tegenstelling tot alle omliggende gebouwen die allen in baksteen en beton zijn uitgevoerd heeft De Boekenberg een houten kap. De houten constructie staat als het ware als een glazen stolp over de bouwkundige betonnen Boekenberg heen.

Houten spanten
Het project bestaat uit 116 stuks houten spanten (FSC vurenhout) waarvan 4 stuks hoekkepers, een nokliggers en enkele raveelliggers rondom de liftschacht. Alle spanten zijn vanwege architectonische keuzes uitgevoerd in een hoogte van 1000 mm, dikte varieerde van 120 tot 200 mm (naar gelang constructief noodzakelijk). Het dak wordt volledig uitgevoerd in glas en daarom was de stabiliteit een uitdaging, te meer omdat er geen gebruik gemaakt is van secundaire en aanvullende stabiliteitsvoorzieningen. De constructies is nu zodanig opgebouwd en gedetailleerd dat deze constructie uit zichzelf stabiel is. De nokliggers zijn wel met staalkabels afgeschoord. De liftschacht is daarbij ook los gehouden van de constructie zodat deze afzonderlijk van elkaar kunnen bewegen.

Dakconstructie
De dakconstructie is opgebouwd uit een serie van drie gigantische scharnierenspanten, zonder makelaar en hanebalken. Om de houten kap voldoende sterkte en stijfheid te geven zijn deze houten spanten hart op hart op 1,35 millimeter aangebracht met een afmeting van 200 bij 1.000 millimeter. De doorsnede van de spantbenen is overal gelijk gehouden om bij te dragen aan het gewenste, rustige architectonische beeld. Ter plaatse van de hoeken zijn houten hoekkepers aangebracht die samen met de nokligger 200 bij 1.400 millimeter de ‘ruggengraat’ van de houten kap vormen. De kap is verder niet symmetrisch doordat de spantbenen/hoekkepers op verschillende niveaus zijn gelegd. Deels op straatniveau maar ook een deel op de eerste en tweede verdieping. De dimensies zijn zo gekozen dat minimale stabiliserende elementen nodig zijn, enkel horizontale kleine staalprofielen als kipsteun om het uitknikken van de hoge balken te voorkomen, wat bijdraagt aan de transparantie van de kap. Stabiliteitskruizen waren, zoals aangetoond werd met een 3D berekening, niet nodig.

Detaillering
Veel aandacht is besteed aan de detaillering. Een constructief bijzonder houtdetail is de verbinding kolom met de dakligger. Door het toepassen van een enkele vingerlas kan de overgang met een enkele knik in het hout het gewenste architectonische beeld worden gerealiseerd. Op de plaatsen waar de snedekrachten te groot zijn is een zogenaamde bisschopsmuts (dubbele vingerlas) toegepast. Door deze in te zagen ontstaat hetzelfde beeld als met enkele knik.

Transport & fabricage
De langste spanten waren 35 meter lang en er waren breedtes bij van 5,3 meter. Het transport (met name bereikbaarheid) is in een zeer vroeg stadium van het project volledig uitgezocht en uitgewerkt. 7 stuks spanten waren vervolgens te breed om te transporteren. Deze zijn door middel van een mechanische verbinding op de bouwplaats in elkaar gezet. Deze transportverbinding is in de fabriek in Vroomshoop volledig voor gemonteerd zodat deze kritische verbinding op de bouwplaats ook gegarandeerd kon worden.
 

Motivatie
De Boekenberg is onderdeel van het Vredehofplein, waar naast de bibliotheek ook 41 woningen zijn gepland binnen een klein stedenbouwkundig plan van MVRDV. Het programma is geheel in hetzelfde materiaal uitgevoerd – baksteen -, met als spectaculaire uitzondering, de houten kap van de boekenberg.

Vormgeving
De bibliotheek bestaat uit een deels 'gesloten' programma, zoals de vergaderruimten, de denksportruimten, het auditorium en de toiletten die letterlijk gestapeld zijn tot een piramideachtige structuur, en een 'open' uiterst publiek deel: de leeszaal en de zichtbare trots: de boekencollectie. Door de glazen kap en houten spanten is dit alles zichtbaar van buiten: één grote advertentie voor het boek.
De kap – een moderne, open versie van een traditionele boerderij - is een referentie naar het agrarische verleden van het dorp zonder nostalgisch te zijn. De houten spanten refereren in hun vorm aan een traditionele schuur. Het hout benadrukt het openbare, vriendelijke, uitnodigende en warme karakter van de bibliotheek, in tegenstelling tot de private bakstenen woningen. Van de constructieve eigenschappen van de houten spanten is optimaal gebruik gemaakt, door bijvoorbeeld de ruimten tussen de spanten in te richten als intieme leesplek. De ritmiek van de spanten geven een vriendelijke schaal aan het relatief grote (voorgeschreven) programma wat in de bibliotheek gehuisvest is, wat daardoor ook goed aansluit op het intieme karakter van de dorpskern. De spanten zijn zo diep dat men vanuit een schuine hoek niet naar buiten kan kijken. Optisch wordt het gebouw hierdoor solide.

Kwaliteit
Om een kwalitatief hoogstaand gebouw te creëren was uitgangspunt in het ontwerp om naast de ruimtelijke kwaliteiten die de houten spanten met zich meebrengen ook de bijzondere fysieke kwaliteiten optimaal in te zetten.
Veel aandacht is besteed aan de detaillering. Een constructief bijzonder houtdetail is bijvoorbeeld de verbinding kolom met de dakligger. Door het toepassen van een enkele vingerlas kan de overgang met een enkele knik in het hout het gewenste architectonische beeld worden gerealiseerd. Op de plaatsen waar de snedekrachten te groot zijn is een zogenaamde bisschopsmuts (dubbele vingerlas) toegepast. Door deze in te zagen ontstaat hetzelfde beeld als met enkele knik. De spanten zijn op een duurzame wijze behandeld om de levensduur te verbeteren en onderhoud te vergemakkelijken.

Duurzaamheid
Het gebruik van hout en de vorm van de houten spanten speelt een belangrijke rol in de integrale duurzaamheidaanpak. Er is voor -ruim beschikbaar- vurenhout gekozen met het FSC keurmerk. De spanten zelf zorgen door hun diepte voor schaduw zodat ondanks het kaasstolp principe van de overkapping bezoekers niet in direct zonlicht lopen; als de zon draait zorgen de automatisch aangestuurde rollo’s voor schaduw. De milieutechnologie is zoveel mogelijk uit het zicht gewerkt achter het hout. Eventueel kunnen de spanten relatief eenvoudig gedemonteerd worden, mocht dat in de toekomst nodig zijn.
Met een EPC score van 0.7 voldoet het gebouw aan de hoogste eisen voor de energieprestatie en bovendien tegen een relatief zeer geringe meerinvestering. De compacte bouw, een volledig transparante en geactiveerde gebouwschil, opvang en gebruik van hemelwater, warmteterugwinning en adiabatisch koeling, warmte- en koudeopslag door middel van omkeerbare warmtepompen, de benutting van faseomzetting-materialen en de bewuste inzet van planten voor klimaatbeheersing en verbetering van het leefmilieu geven een krachtige invulling aan de begrippen integraal en duurzaam bouwen.

Imagoversterking van houtbranche
De glazen kap wordt door bezoekers ‘de houten kap’ genoemd wat goed wordt geïllustreerd hoe groot de impact is van de houten spanten. De unieke eigenschappen van het moderne materiaal hout worden op verschillende manieren integraal ingezet:
• Architectuur: het nieuwe gebouw met de traditie van het verleden verbinden.
• Materiaal: traditionele bouwwijzen letterlijk uitvergroten en verder gaan dan gebruikelijk.
• Duurzaamheid: lage CO2 waarde van materiaal en hout heeft warmtewerende rol.
• Gebouwpsychologie: hout geeft een geborgen gevoel, de grote ruimte krijgt een warme aangename uitstraling.
De Boekenberg, een voorbeeld van hoe de veelzijdige aangename eigenschappen van hout zijn gebruikt om het nieuwe visitekaartje van de Gemeente Spijkenisse vorm te geven.

Korte omschrijving activiteiten inschrijver
MVRDV werd in 1993 in Rotterdam opgericht door Winy Maas, Jacob van Rijs en Nathalie de Vries. Het bureau realiseert studies en projecten op het gebied van architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur. Met projecten zoals Villa VPRO en het wooncomplex WoZoCo in Amsterdam heeft MVRDV een richtinggevende positie verworven in de internationale architectuur. MVRDV gaat projecten conceptueel aan door "de veranderende wereld of verschuivende verhoudingen te verbeelden of juist ter discussie te stellen in een ontwerp”. Samen met de TU Delft geeft MVRDV leiding aan The Why Factory, een onafhankelijk onderzoeksinstituut dat onderzoek doet naar de stad van de toekomst.

Website: www.mvrdv.nl